Luchtfoto van Surhuizum
Surhuizum is een dorp in de gemeente Achtkarspelen, aan de Provinciale weg N358 (Uterwei) tussen Buitenpost en Surhuisterveen. Het dorp heeft zo'n 1.379 inwoners. Vroeger was Surhuizum het grootste plaats in de grietenij Achtkarspelen.
Het dorp vormde de grootste kern van de acht kerspelen in de middeleeuwen en vormde de grootste kern van de grietenij, waarbinnen ook het kerkdorp Koartwâld lag (één van de acht kerspels), dat evenwel door bevolkingstekoart (om de kerk te kunnen onderhouden) in 1441 toestemming van de paus kreeg om zich aan te sluiten bij Surhuizum. Koartwâld vormt nu een buurtschap ten zuiden van Surhuizum.
Surhuizum had al in begin 13e eeuw een stenen kerk. Toen was de ontginning van het omliggende veen - waarschijnlijk met de Lauwers en de Raad als ontginningsassen van waaruit men begonnen is - zover vorderde dat er een kerk kon worden gesticht. Op het oud kerkhof bij het dorp kan al in de 12e eeuw een houten kerk gestaan heeft, menen sommige onderzoekers. Surhuizum wordt voor het eerst genoemd toen Olifernus preekte op het kerkhof in 1214 waarbij een blauw kruis aan de hemel zou zijn verschenen. Hij riep de mensen op om deel te nemen aan de Vijfde Kruistocht. In 1217 zouden maar liefst 80 schepen met kruisvaarders de Lauwers afgevaren zijn. In de vijfitgerjaren breide het dorp zich uit in de richting van de weg Buitenpost - Surhuisterveen.
